De vogel Phoenix in de Starnmeer

Gepubliceerd in de Nieuwe Chronyke; 1 juni 1992.
Geschreven door Cor Booy
Bron: logephoenix.nl

Sinds de nazomer van vorig jaar prijkt aan de Middelweg in de Starnmeer het standbeeld van “de vogel Phoenix”, wat voordien het voorerf van de boerderij in de zuidwesthoek van deze polder, tegenover de Stierop, sierde. De uitbeelding van de legendarische vogel is in 1917 gemaakt door de timmerman van Markenbinnen, Jan Pieter Rol.

Behalve timmerman was J.P. Rol ook secretaris van het waterschap Starnmeer en Kamerhop. Hij was de vader van onder meer mevrouw A. Rijkes-Rol die thans woont in een van de flatjes van “De Stern”, bij de “Mieuwijdt” in Graft.

Mevrouw Rijkes kan zich nog goed herinneren dat haar vader de vogel modelleerde, van cement. “Hij had er een vreselijk werk aan en mijn moeder mopperde naderhand op hem, dat hij er zo weinig voor had gevraagd. Maar Pa vond dat niet zo belangrijk. Ik meen dat hij er f 25 voor heeft gehad. Ik heb hem zelf nog geholpen met het maken van de veren. Met een aardappelmesje werd de vorm ervan uitgekrabd in het cement”.

J.P. Rol heeft uiteraard geen model van een phoenix voor ogen gehad. Hij had wellicht ook geen idee hoe die legendarische vogel er uit moet hebben gezien. Het model waarnaar hij werkte is dan ook meer dat van een mantelmeeuw, terwijl de ring die de vogel in zijn snavel houdt aan de fantasie van de maker zal zijn ontsproten. In de phoenix-legende komt die althans niet voor.

Volgens deze legende was de phoenix een Arabische of Assyrische vogel, die ook in Egypte gesignaleerd zou zijn. Het dier zou leven van wierook en sap van amoom, een specerij-achtige plant, en had tussen bek en staart 50 orgelpijpen. Daarmee zou hij in zijn stervensuur welluidende muziek voortbrengen. Vervolgens zou hij zo snel met de vleugels klappen dat een door hem zelf gebouwde brandstapel vlam zou vatten, waardoor hij zichzelf zou offeren aan de zon om uiteindelijk, schoner dan tevoren, weder te keren uit zijn as.

Om dit laatste ging het bij de naamgeving van de boerderij op kavel 28, aan de Starnmeerdijk. Deze is drie jaar geleden, in de mei-maand verbrand. Ze had een fraaie voorgevel. Deze boerderij dateerde uit 1907 en was verrezen op de plaats waar ook voor dien al een “huismanswoning” had gestaan. De fraaiere en modernere herbouw was in de plaats gekomen, wegens brand, van de eerdere woning. Echter, het lijkt erop dat hier sprake is geweest van een herhaling der geschiedenis want… met zekerheid kan worden aangetoond dat al in 1812 op diezelfde plek een woning heeft gestaan met de naam “De Vogel Phoenix”.

In een desbetreffend artikel citeert mr. J. Belonje in “De Speelwagen” 4e jaargang (1949) blz.51, een testament wat op 25 juni 1812 werd verleden voor notaris G. de Heer Cz. te Alkmaar, van de comparant “Jacob Groot, Bouwman, wonende in de Starnmeer, onder de jurisdictie van Akersloot, Canton Alkmaar no. 1 op de Huismanswoning genaamd de Vogel Phoenix gemerkt no. 12 ziek te bedde leggende in een vertrek genaamd de Opkamer, zijn uitzicht hebbende op de Starnmeers Dijk…”

Aan die boerderij was al een sage verbonden, volgens welke de boerderij heel lang geleden door een boze dienstbode in brand was gestoken. Dit om de sporen van een door haar gepleegde diefstal onzichtbaar te maken. De boerderij zou daarna schoner zijn herbouwd en dit zou de oorspronkelijke verwijzing naar de legendarische arabisch-assyrische zonnevogel-met-de-orgelpijpen zijn geweest. De oorsprong van dit verhaal bestaat uit louter overlevering; bewijzen zijn er niet, maar dat hoeft de waarheid ervan niet in de weg te staan. Gastdagen waren van oudsher vaak de plaats van zulke mondelinge overleveringen.

Een merkwaardigheid is overigens dat in het genoemde testament de comparant Jacob Groot heette. De bewoner/eigenaar van de drie jaar geleden verbrande boerderij heet eveneens Jacob Groot. Voluit: Jacob Pieter Groot. En dat is eveneens merkwaardig, doordat in een akte van transport (verkoop) van het betreffende perceel Starnmeers land, in 1685, als getuige van de verkoop optrad een zekere Jacob Pietersz. Groot in zijn kwaliteit van heemraad van de Starnmeer. In hoeverre hier sprake is van verwantschap tussen beide Jacobs heb ik (nog) niet kunnen nagaan. Misschien komt dat nog eens.

Het betreffende perceel land in de uiterste zuidwesthoek van de Starnmeer was bij de verkaveling op 27 augustus 1643 bij loting toegevallen aan Willem van Ruytenburgh, Heer van Vlaardingen (een van de hoofdfiguren op Rembrandt’s “Nachtwacht” uit 1642). Hij was schepen en raad van Amsterdam. Hij overleed in 1652, waarna zijn zoon Jan van Ruytenburgh de kavel land (en die ernaast) erfde. Deze verkocht het land op 7 mei 1685 aan de schout van De Rijp, Jacob Fransz., die ook dijkgraaf van de Starnmeer was en wiens naam voorkomt op een van de gebrandschilderde ramen in de grote kerk van De Rijp. Hierna is dit land met de behuizing althans tot 1812 nimmermeer verkocht, doch alleen door vererving in andere handen overgegaan. Totdat Jacob Groot in zijn sterfjaar (1812) de boerderij bij testament vermaakte aan zijn huisvrouw Neeltje Jansdochter Olof.

De legendarische vogel intussen is vorig jaar door Pieter Peek losgezaagd van zijn fundament en met voetstuk en al verplaatst naar de huidige plek aan de Middelweg in de gemeente Akersloot. Daar symboliseert hij wederom een fraaiere en opnieuw modernere nieuwbouw: de “huismanswoning” van de familie Jacob Pieter Groot. Misschien komt hij ooit nog in de gemeente Graft-De Rijp te staan. Maar daartoe hoeft hij niet meer te verhuizen. Voltrekking van wijziging der gemeentegrens, zoals al lang in de pen, is dan voldoende.

Bron: Mr. J.Belonje “De Vogel Phoenix” in “De Speelwagen” 1949 blz. 48 e.v. uit Hoogcarspel’s Rijper Courant

https://tijdschriften.archiefalkmaar.nl/issue/NC/1992-06-01/edition/0/page/10

https://www.hetschermereiland.nl/

Gerelateerd:

https://www.hartstreek.nl/markenbinnen/markenbinnen-historie/n246/provincialeweg-7/
Geplaatst op: 1 mei 2023
Cor Booy

Meer artikelen uit de Kroniek:

Reyer Klaas Koppen en de Ceres

Reyer Klaas Koppen, timmerman uit West-Graftdijk en aannemer van diverse kaassfabriekjes in Noord-Holland, waaronder Kaasfabriek de Ceres.

De Grafters waren er al eerder

Oude bodemvondsten in de buurt van Graft en Graftdijk schijnen een lichtje op de oudst bekende bewoning in ons gebied.

De Vissers van Laen- en Barndehuysen en droogmaking van de Starnmeer

Bij de aanleg van de vaart aan de noordzijde van de Starnmeer raakten de bedijkers in moeilijkheden met de vissers van Laen- en Barndehuysen.

Het Starnmeerfeest

Kort verslag in de Nieuwe Chronyke, als terugblik op de activiteiten ter ere van het 350 jarig bestaan van Starnmeer en Kamerhop.

Rijpers in het Markerveld

Toen Jan Adriaanszoon Leeghwater door 1633 in het veld bij Marken(binnen) voer, trof hij erbarmelijke omstandigheden aan.

Vrouw Ooms en de Alkmaar Packet

De Alkmaar Packet vervoerderde van 1863 tot 1950 zowel personen als goederen naar meerdere bestemmingen in Noord-Holland.

Buurman

Ik heb vroeger, in de Starnmeer, een buurman gehad die overal verstand van had. En als hij het even niet had, dan had 'ie wel familie die dat had. Zo had op zekere dag in Akersloot een nieuwe dokter zijn entree gemaakt. Die had ook patienten in de Starnmeer. Eén van...

Mistig avontuur op het Starnmeer

December 1944; twee Italianen gaan naar een nieuwe schuilplaats, een avontuurlijke roeitocht over de geïnundeerde Starnmeer is het gevolg.

Het Starnmeerboek

Artikel in de ‘Nieuwe Cronycke’ waarin Cor Booy enige onderwerpen beschrijft die in zijn nieuwe Starnmeerboek staan.

De laatste molenaars in Kamerhop

Doordat het Kamerhop werd afgescheiden van het Starnmeer, tijdens de bedijking, diende dit 46 ha grote poldertje van afzonderlijke bemaling te worden voorzien, in 1643. Meer daarover in het hoofdstuk "De molens van Starnmeer en Kamerhop" in Het Starnmeerboek, pag. 75...

2 Reacties

  1. Jan

    Dit is een mooi verhaal over de boerderij phoenix
    Wij zijn nu eigenaar
    Er staat nog een halve stolp is daar ook nog iets over bekend
    Gr fam mul

    Antwoord
    • admin

      Hallo Jan,

      Leuk dat je op de website terecht bent gekomen!

      Ik probeer onder andere van alle kavels van de Starnmeer een eigen info pagina te maken. De kapberg en de grond waar u eigenaar van bent geworden valt onder kavel 28. Ik ben er helaas nog niet aan toegekomen om hier teksten op te zetten (hopelijk in de nabije toekomst wel eens), maar via deze pagina zijn er wel enkele oude foto’s van de boerderij te zien. Deze zijn ook direct te bekijken op de beeldbank.

      Over de nog bestaande kapberg in het bijzonder weet ik niet echt iets specifieks, maar wat ik wel weet is dat het stuk grond van kavel 28 op de bodem ligt van een oude rivier; De Stierop. Het restant hiervan bestaat tegenwoordig nog steeds, bij het uitrijden van de poort duidelijk voor u te zien, in de richting van het Alkmaardermeer. De Stierop is een van de oudste Noord-Hollandse rivieren en is ontstaan rond het begin van de jaartelling, toen dit een uitloper van het het Oer-IJ was. Op dat moment stond het waarschijnlijk in directe verbinding met de zee en diens eb- en vloedwerking via een opening in de duinen bij (vermoedelijk) Castricum. Deze opening is niet lang daarna verzand, maar de rivier bleef bestaan. Wellicht bood deze waterweg een goede afwateringsmogelijkheid voor de Noord-Zaan en de Bamestra (Beemster) via het aansluitende Starnmeer (op oude kaarten steevast Stermeer genoemd, wat heel mogelijk een afgeleide was van Stier).

      Vlak voor de droogmaking van de Starnmeer is een nieuwe vaart gegraven, dwars door de veengebieden van de Akersloter Wouden (tegenwoordig de Oost- en Westwouder polder) en de Uitgeester Wouden (tegenwoordig de Markerpolder en de Krommeniër Woudpolder) en dus ook dwars door de Stierop. Het stukje van de Stierop dat aan de Starnmeerzijde van deze vaart lag is in 1643 mee-ingepolderd en is nu nog herkenbaar in het smalle, drassige stukje grond tussen de dijkjes van de Oostwouderpolder en de Markerpolder.

      Op een oude kaart uit ongeveer 1680 is te zien dat er toen al bebouwing op die plek was. Daarmee is het een van de vroegst bebouwde plaatsen van de toen nog jonge droogmakerij. Omstreeks 1821 is er op de toen gemaakte kadasterkaarten van de gemeente Akersloot ook goed te zien dat er bebouwing was, zij het dat er een gebouwtje minder stond dan in 1680. De kapberg is daarop echter nog niet te zien. Een ook de vorm van de stolp was nog niet hetzelfde als dat van de stolp met koehuisstaart wat er tot de jaren 90 stond.

      Ik heb het vermoeden dat er voor de vorm van de stolp én de bouw van de kapberg een link bestaat tussen kavel 28 en de stolpboerderij en kapberg van Middelweg 1; (kavel 08), waar ikzelf vandaan kom. Die laatste boerderij was namelijk vanaf 1887 eigendom van Jacob Pieterz Groot, die vanaf 1866 ook al eigenaar was van de boerderij op kavel 28. Daar voor was kavel 08 generaties lang (sinds 1776) van de familie Graftdijk. De laatste van deze lijn was Dirk Graftdijk. Zijn vrouw Maartje Los was (als ik het goed heb) de zus van Pietertje Los, die op haar beurt getrouwd was met Pieter Jacobs Groot (de vader van Jacob Pietersz Groot en ook nog eens overgrootouders van mijn familie), die kavel 28 vanaf 1843 in zijn bezit had.

      Lang verhaal kort, aangezien u dit wellicht niet heel interessant vind; De families Groot, Graftdijk en Los hebben een belangrijke relatie met elkaar middels vererving en soortgelijke wisselingen van bezit. Van mijn vader Gerard Jongens weet ik in ieder geval dat er ooit in onze kapberg een houtkerving is gevonden (en helaas verwijderd) van D.G., oftewel Dirk Graftdijk. Dus deze kapberg zou dan van voor 1887 zijn geweest. Ik vermoed dat uw kapberg weinig in leeftijd afwijkt.

      Beiden hebben een heel soortgelijke bebouwing qua stolp en kapberg, die ik qua stijl niet elders in de Starnmeer heb herkend.

      Mocht u het leuk vinden, de eigenaren van kavel 28 zijn sinds de droogmaking:
      1643 – Willem van Ruytenburgh (de man in gouden pak op de Nachtwacht!)
      1653 – Jan van Ruytenburg
      1680 – Jacob Fransz … schout van De Rijp en dijkgraaf van de Starnmeer
      1711 – Dr. Jacob Groen, geneesheer in De Rijp
      – Cornelis Bucerus gehuwd met Petronella Groen, Alkmaar
      1811 – T.H. Blom, Alkmaar
      1818 – Hermanus Coster, uitgever Alkmaarsche Courant
      1843 – Pieter Jacobsz Groot, gehuwd met Pietertje Los
      1866 – Jacob Pietersz Groot, gehuwd met Aafje Lakeman
      – Wijbrand Groot
      – Frederik J Groot
      – Jacob Pieter Groot (nu kavel 29)
      – Jongejans
      – ?
      2023 – Jan Mul

      Meer weet ik niet te vertellen over kavel 28…

      Hopelijk is bovenstaande interessant voor u. Mocht u zelf nog informatie of afbeeldingen vinden over kavel 28, dan houd ik me altijd aanbevolen om hiermee de site verder aan te kunnen vullen.

      Groeten, Martijn Jongens

      Antwoord

Een reactie versturen

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *