25 jaar De Tijd, Beemster

Hieronder vind u het in 1955 uitgegeven boekje, uitgereikt aan Ys Schoenmaker en Jannie Schoenmaker-Tamming, ter ere van het 25 jarig bestaan van Beemster melkfabriek De Tijd.

Met dank aan Willem Tamming uit Nederhorst Den Berg

---

Bij het zilveren jubileum van de
COÖPERATIEVE ZUIVELFABRIEK “DE TIJD” G.A.
te Beemster

---

BEEMSTER, VOORJAAR 1930

De polder is uit zijn winterslaap ontwaakt en tooit zich met een onvolprezen lentekleed, waarop de wit tot zacht rose tinten van bloeiende boomgaarden in schoonheid wedijveren met de stralende pracht van het goudgele veldbouquet.
Langs de strakke, door brede sloten geflankeerde wegen breekt het groen weer uit de twijgen van het opgaand geboomte, dat ons polderlandschap een zo geheel eigen karakter schenkt. Het zwartbonte vee is snuivend van verlangen met malle sprongen uit de stallen de frisgroene weiden ingerend, de jubelende vogels verstorend, die juist zijn neergestreken na hun verre zwerf-tochten in het zuiden.

Een nieuwe Lente. — Meer dan drie eeuwen hebben de seizoenen zich in de Beemster reeds afgewisseld. Het boerenleven richt zich naar de jaargetijden en men weet dat na de betrekkelijke rust van de winter het voorjaar alle krachten wekt tot arbeid op de akker. De stallen zijn ruim en krijgen hun grondige schoonmaakbeurt, maar er moet vlug geschrobd worden, want er is buitenwerk to over.

Een nieuwe Lente. Een nieuw Geluid!

Inderdaad, want in dit voorjaar van 1930 voltooien ambachtslieden en technici een belangrijk bouwobject aan de Rijperweg. Een moderne zuivelfabriek, gesticht door een aantal Beemster boeren, die hun tijd begrepen. Is het een wonder, dat de initiatiefnemers met meer dan bijzondere verwachtingen dit voorjaar hebben tegemoet gezien? Nee! Zeer zeker niet. Evenzeer als te begrijpen valt, dat nu, voorjaar 1955, de nog in leven zijnde pioniers van Coen, met grote belangstelling, sommige zelfs met spanning uitzien naar de dag, waarop het zilveren jubileum zal worden herdacht van de Coöperatieve Zuivelfabriek „De Tijd”.

---

---

Al met al was het laat in de avond, dat we over de Afsluitdijk in ’t Zand aankwamen en het was nacht voor we thuis waren. Onze thuiskomst betekende voor de meeste van de achtergebleven vrouwen een ware opluchting. En door het noodweer en als gevolg van een Vrijdags tevoren plaats gevonden ernstig auto-ongeluk in de Wieringermeer, waarbij o.m. een Beemsterling de dood vond, hadden ze duizend angsten uitgestaan en nauwelijks of nog in het geheel niet geslapen.” „En de benoeming?” „Die vond, nadat we op een andere dag nog een bezoek hadden gebracht aan Middelie, Zaterdags de 23ste Februari 1935 plaats ten huize van de voorzitter. Jullie weten wie het werd, de huidige directeur Prikken.” „Ja en ook weten we, dat de keus goed is geweest. Het was een doorpakker en die hadden we toentertijd hard nodig”, merkt onze gast op. „Volkomen waar”, antwoordt Van Diepen. „Ik sprak zojuist over slecht slapende vrouwen, maar neem van mij aan, dat in die tijd ook meerdere mannen, leden van onze fabriek, slapeloze nachten hadden. De financiële positie van onze vereniging was buitengewoon moeilijk geworden; het voortbestaan van de fabriek stond op het spel. Het ging er bovendien niet alleen om het aangezicht van onze eigen jonge vereniging te redden, maar eigenlijk dat van de plaatselijke boerenstand in het algemeen. De ledenvergadering besloot daarom op advies van de nieuwe directeur en van de heer Oosterbeek, destijds accountant te Edam, tot een gevoelig financieel offer. Het was hard, maar helaas nodig.”

De woorden van de secretaris zijn ernstig, hoewel zonder enig verwijt. „Het was de moeilijkste periode in het bestaan van onze fabriek”, zo vervolgt hij, „doch dank zij de eendrachtige samenwerking tussen leden, bestuur, commissarissen en directeur zijn we er weer bovenop gekomen. Wij herwonnen het vertrouwen.

---

---

En vertrouwen in de coöperatie betekent veel, heel veel zelfs. Dat heb ik in al die jaren bij herhaling ondervonden. Het stimuleert een gezonde wisselwerking tussen bestuur en directie enerzijds en de leden anderzijds. Binnen niet al te lange tijd hoop ik de 65-jarige leeftijd te bereiken, waardoor ik als bestuurslid moet aftreden. Bij die gelegenheid zou ik dan willen zeggen:

Leden,
geeft Uw vertrouwen;
bestuur en directie,
toont, dat U dit vertrouwen verdient!”

Ons kleine gezelschap knikt instemmend; het eenvoudig maar eerlijk betoog heeft diepe indruk gemaakt. De heer Bleeker is de eerste, die het stilzwijgen verbreekt en zegt: „Dus als ik het goed begrijp, dan treedt U spoedig als secretaris af. Hoe lang bent U dit nu al geweest?”. „Bij de oprichting werd ik reeds tot bestuurslid verkozen en dit ben ik, met uitzondering van de periode Mei ’31 tot April ’32 tot vandaag de dag gebleven. Van 4 Februari ’36 af, (als opvolger van de heer K. Akkerman), tot heden ben ik secretaris.” U hebt dus al heel wat vergaderingen in het belang van de fabriek bijgewoond!”

„Over vergaderingen gesproken. — Tot aan het ogenblik waarop de directeurswoning met kantoren in gebruik kon worden genomen, dat was in September ’39, hadden we slechts de beschikking over één kantoor. In dit (kleine) kantoor hielden we niet alleen de bijeenkomsten van bestuur en commissarissen, maar ook de ledenvergaderingen!

---

---

---

Zo herinner ik me o.a. nog heel goed een succesvolle dag in de Starnmeer. Met een broodje in de zak waren de directeur en ik ’s morgens op de fiets gestapt om te proberen aldaar leden te werven. „Dus jullie gingen „op stikken te-werk”, zegt Knip. „Ja, met recht. En hoe: de oogst was 7 nieuwe leden. Voor ons een dag om nooit te vergeten. Daar namen we op de terugweg een neutje op, dat mag ik nu wel verklappen. „Dat mag een ieder gerust horen”, zegt de voorzitter. „En dan mogen ze ook horen, dat al het werk geheel zonder enige beloning of vergoeding werd verricht.” ,U bent de enige mede-oprichter, die thans nog zitting heeft in het bestuur, is ’t niet?”, informeert Bleeker. „Dat ben ik wel”, antwoordt Van Diepen. „De bepaling in de statuten, dat alleen voorzitter en secretaris herkiesbaar zijn, is daar natuurlijk niet vreemd aan. We hebben ook nog slechts enkele voorzitters gehad. Van de oprichting of tot 30 April 1935 J. N. van Baar, daarna tot Juli 1945 P. Otjes Mzn. en van Juli 1945 af tot heden m’n linkerbuurman hier, K. Hogetoorn. Van al degenen, die zitting hebben gehad in het bestuur of er nog zitting in hebben, heb ik een lijst samengesteld. De namen en data zal ik U eens voorlezen!

„Juist. Dat is al een hele lijst.” „Ik heb de namen van 28 personen genoemd. Vier hiervan zijn inmiddels overleden.” Er valt een ogenblik stilte. — Een ieder vertoeft ongetwijfeld met zijn gedachten een moment bij hen, die geen getuige meer kunnen zijn van het 25-jarig jubileum. — Het is Knip, die de draad van het gesprek weer opneemt en zegt: „Maar om op die vergaderingen terug te komen, kunt U ons nog het een en ander vertellen over belangrijke besluiten, b.v. op organisatorisch gebied of in verband met vernieuwingen e.d.?” „Wat uw eerste vraag betreft”, zegt Van Diepen, „een belangrijk organisatorisch besluit was de mede-oprichting van „De Combinatie” in 1947. Hierdoor werd een belangengemeenschap gevormd tussen de fabrieken „Concordia- te Oudendijk, „Ons Belang” te Middelie en „De Tijd”. In 1950 werd „De Combinatie” uitgebreid door de toetreding van „Neerlandia- te Stompetoren. En wat uw tweede vraag aangaat, het lijkt me toe, dat de directeur daar beter op antwoorden kan. Wat denkt U daarvan voorzitter?”

„Dat vind ik ook. Ik zou zeggen directeur, ga je gang.” „Met alle genoegen, doch sta me toe, dat ik begin met een bijzonder woord van dank aan bestuursleden, commissarissen, leden en leveranciers voor de medewerking, die ik in 1935, kort na mijn benoeming tot directeur, heb ondervonden. Want zonder die medewerking hadden we het nooit zover gebracht. We waren zo U weet, gedwongen te beginnen met een buitengewoon zwaar besluit: 29 leden stonden voor de noodzaak het bedrijf financiëel weer gezond te maken. Door dit offer werd, zoals Van Diepen reeds opmerkte, het vertrouwen spoedig herwonnen. De leveranciers aan de Kanaaldijk besloten, tegen hun oorspronkelijk voornemen in, hun melk te blijven leveren en nauwelijks een maand na het zware besluit, n.l. op 9 Juni 1935 traden 11 leden van de reeds stilgelegde fabriek „De Ceres” in de Starnmeer tot ons bedrijf toe. In hetzelfde jaar besloten enkele leveranciers van de kaasfabriek „De Hoop” aan de Zuiderweg hun melk aan ons bedrijf te leveren.

Meerdere dagkaasfabrieken werden in de volgende jaren op-geheven: „De Vlijt” aan de Middenweg, „De Eendracht” aan de Oosthuizerweg, beiden in de Beemster. Na de oorlogsjaren „Spijkerboor” te Spijkerboor, „Nooit Gedacht” te Knollendam en ten slotte „De Nieuwe Beemster” te De Rijp. De leden of leveranciers van deze bedrijven traden eveneens voor het merendeel tot onze fabriek toe. Door de overname van deze bedrijven en door de losstaande toetredingen werden ook buiten de Beemster vele nieuwe contacten gelegd: Knollendam, Starnmeer, Spijkerboor, De Rijp, Graft, Graftermeer, Kanaaldijk, Mijzen, Schermerhorn. Namen kan ik moeilijk noemen; ik wil geen enkele uitzondering maken. U zult dit begrijpen. U kunt evenwel van mij aannemen, dat ik nog dikwijls in dankbare herinnering aan deze periode uit mijn loopbaan terug denk.

Om U een goed idee te geven van de toename van de melkaanvoer heb ik een overzicht samengesteld, dat ik U straks ter hand zal stellen. De ledenwerf-actie verliep eveneens uitstekend, vooral in de jaren 1946/1947 mochten we vele leveranciers als lid inschrijven. Vandaag de dag wordt ± 82 % van de aangevoerde melk geleverd door leden. Het gevolg van de uitbreiding is geweest, dat „De Tijd” meer het karakter heeft gekregen van een streekfabriek dan van een plaatselijk bedrijf.

Een ander gevolg was, dat door de steeds groeiende melkstroom verschillende voorzieningen moesten worden getroffen. In de loop der jaren werden kaasmakerij, pekelkelder en kaaspakhuis aanmerkelijk vergroot. Een directeurswoning met kantoren werd gebouwd; een tweede verdieping op het kaaspakhuis gezet, machine-kamer en ketelhuis werden belangrijk vergroot. De oude, te kleine pijp, werd afgebroken en door een grotere vervangen. Werktuigen en inventaris werden bij de gewijzigde omstandigheden aangepast. Ook werden ten behoeve van ons personeel meerdere woningen gebouwd of reeds bestaande aangekocht. Als ik U nu nog zeg, dat het melkvervoer in eigen beheer is genomen, waarvoor zo successievelijk de nodige auto’s werden aangeschaft en een garage werd gebouwd, dan heb ik al heel wat over de fabriek verteld.” 

---

---

---

---

---

---

„Over het melkvervoer gesproken, de fabriek stelt de melkbussen ter beschikking. Is dat altijd het geval geweest?”  „Ja Knip, bij ons tenminste wel. De praktijk heeft echter bewezen, dat de bussen daardoor ook meermalen voor andere doeleinden werden gebruikt. Om dit euvel tegen te gaan berekenen we sedert een paar jaar een geringe huur. „En als ik nu nog wat vragen mag”, zegt ons oud-lid, „er is mij onlangs verteld, dat de garage te klein is. Berust dat op waarheid?” „Ja, de garage is te klein”, is het wederwoord van de directeur. Maar we hopen hierin binnen afzienbare tijd te voorzien. Met een kleine variant op een bekende spreuk zou ik willen zeggen: 

„Een fabriek die leeft, bouwt aan haar toekomst.”

Ik heb gerust nog wel wat op mijn verlanglijstje, doch het is hier niet het ogenblik om daarover te praten. Voorlopig zijn we dankbaar voor alles wat tot stand is gekomen. Dankbaar niet alleen jegens leden, bestuurs- en commissarissen-colleges, maar ook jegens onze personeelsleden, want zij hebben, een ieder op zijn plaats, ook hun deel bijgedragen tot het verkrijgen van de behaalde resultaten. — Zijn de heren nu tevreden?” „Tevreden wel, maar eerlijk gezegd nog lang niet voldaan. `Immers-, zo zegt de voorzitter, „als we de geschiedenis van onze vereniging indelen in tijdvakken, krijgen we globaal het volgende beeld:

1928-1929: constructieve gedachten en voorstellen.
1929-1930: oprichting van de vereniging en bouw van de fabriek.
1930-1935: aanloopperiode.
1935-1940: ontwikkeling.
1940-1945: oorlogsjaren met allerlei maatregelen.
1945—heden: herstel, verdere ontwikkeling, vernieuwing.

Van de meeste tijdvakken hebben we zo met elkaar al het een en ander verteld, alleen de oorlogsjaren zijn nog niet genoemd. En over die bewogen jaren willen we van U nog wel wat horen. Bovendien verwachten we, dat U de techniek, handel en dergelijke niet zult vergeten.” „Nou vooruit dan. Ik zal er nog ’s voor gaan zitten.

De oorlogsjaren

Bewogen jaren waren het, die oorlogsjaren, dat ben ik direct met U eens. Alleen de periode ligt voor ons eigenlijk anders dan de zojuist door U genoemde, want de moeilijkheden begonnen al in 1939 met de algemene mobilisatie en eindigden eerst goeddeels met het intrekken van allerlei overheidsmaatregelen. Zo werd b.v. de kaasdistributie eerst per 6 November 1949 opgeheven. In September ’39 werden verschillende leden van ons personeel onder de wapenen geroepen. Om de plotseling hierdoor ontstane moeilijkheden het hoofd te bieden, aanvaardden we dankbaar de spontaan geboden hulp van boerenzoons. Voor ons bedrijf werd het, vooral na de bezetting in Mei 1940, gaandeweg moeilijker. Distributiemaatregelen, ten dele reeds genomen vóór de bezetting, werden van kracht. Melk, boter en kaas waren „op de bon”. Voorschriften ten aanzien van de productie werden gegeven. Dingen waarvan we nooit hadden gedroomd moesten we doen. Noemen we maar eens het in consumptie brengen van ondermelk en het produceren van magere kaassoorten. We hebben zelfs margarine en bak- en braadvet verkocht!!! En wat ik hier terloops naar voren breng, houdt alleen nog maar verband met de eigen grondstoffen en producten. Met de hulpstoffen en de andere benodigdheden voor ons bedrijf werden de moeilijkheden evenwel ook steeds groter. Schoonmaakartikelen, ijzer en staal, chemicaliën, kortom alles werd gerantsoeneerd. Brandstoffen werden uiterst schaars. Eerst kregen we nog een toewijzing voor behoorlijke kolen, al heel gauw voor mindere soorten en tenslotte stookten we van alles, cokes, briketten, eierkolen, hout en turf. Het hout, afkomstig uit de inundatiegebieden, werd door eigen personeel gezaagd. De electriciteit was gerantsoeneerd en er waren zelfs stroomloze uren. Met de benzine voor de auto’s was het droevig gesteld, zodat we noodgedwongen z.g. gasgeneratoren moesten aanschaffen. We hebben ze gehad zowel voor anthraciet als voor hout en turf. Drama’s hebben we hiermee beleefd. Onze oudere chauffeurs weten er alles van!

Laat ik de Centrale Keuken niet vergeten. Wie had er ooit aan gedacht om in de fabriek nog eens stamppot te maken of snert te koken! Maar we deden het. Duizenden rantsoenen zijn in ’44 en ’45 in ons bedrijf klaar gemaakt en op de z.g. uitdeelposten uitgereikt. We kookten blijkbaar nog economisch ook, want bij het opmaken van de eindafrekening bleek er een behoorlijk voordelig saldo te zijn, dat aan de gemeentebesturen van Beemster en De Rijp werd overgemaakt. In Beemster werd het geld besteed ter vervanging van de door de bezetter weggehaalde torenklok. Het randschrift op de nieuwe klok zinspeelt hier op en luidt:

„De Duitser maakte van de klok, die ik vervang, een oorlogswapen, Doch Beemster heeft, na ’s vijands val, uit oorlogskost mijn spijs geschapen.”

Schaarste aan krachtvoer, inundatie, waardoor een groot aantal van onze leden en leveranciers werd getroffen, melkverkoop en een groter verbruik op de boerderij, waren oorzaak van een steeds dalende melkaanvoer. In ’44/’45 verwerkten we nog slechts 3.740.307 kg melk. De laagste dagaanvoer noteerden we op 21 Februari 1945, namelijk slechts 551 kg! Het was een uiterst moeilijke tijd, waarin de ene onsympathieke maatregel na de andere werd ingevoerd. Steeds weer kwamen we voor onaangename verrassingen te staan. Ik wil m’n verhaal over deze periode besluiten met U één zo’n verrassing te vertellen.

In het boekjaar ’42/’43 waren we bezig met de vergroting van de machinekamer. Gelijktijdig werd een nieuwe, grotere, stoommachine geplaatst. Voor de bouw van deze machine kreeg de betrokken machinefabriek een materialentoewijzing, met uitzondering evenwel voor het bijbehorende vliegwiel. In afwachting van een nadere beslissing werd met de bouw begonnen en intussen herhaalde malen bij het Rijksbureau gereclameerd. Alle reclames ten spijt, bleef men daar echter bij het eenmaal genomen besluit. Dus wel een stoommachine, maar zonder vliegwiel. Er restte toen nog maar één methode, namelijk clandestien. En ik zeg U, dat het moeite heeft gekost om 4.000 kg „zwart ijzer” te bemachtigen. Daar heb ik wat voor moeten sjouwen. En dan te bedenken, dat je voortdurend in de piepzak zat. De heer Prikken heeft het er warm van gekregen, zowel door het vertellen als door de gedachte aan de destijds doorstane emoties. Het is daarom begrijpelijk als hij zegt: „Nou zal ik eerst m’n vrouw eens vragen of ze nog wat voor ons heeft te drinken.”

De verijdelde kolendiefstal

Nauwelijks heeft hij zich verwijderd of Van Diepen merkt op: „Zeg voorzitter, het was een aardig verhaaltje over dat vliegwiel, maar mij dunkt die geschiedenis van de verijdelde kolendiefstal is veel mooier. Misschien weet Bekhof de ware toedracht hiervan nog wel.” Deze legt bij het horen van de bedekte uitnodiging zijn vulpen neer en zegt: „Of ik het nog weet. Zoiets vergeet je nooit meer. Zal ik dan maar, voorzitter?” „Natuurlijk man, ga je gang. „Wel, daar gaat-ie dan. Goed beschouwd was het een klein drama hoor, maar later hebben we er nog vaak danig om gelachen.

Het gebeurde in het najaar van 1944. U weet, steenkolen waren in die dagen uiterst schaars en zeer begerenswaardig. Dit gold niet in het minst voor ons bedrijf en het was daarom, dat de directeur ter bescherming van de angstig kleine voorraad, een soortement nachtwacht instelde. Bij toerbeurt werd wacht na wacht geklopt. Sensatie bleef evenwel aanvankelijk uit en men begon al echt te patrouilleren met de gedachte „waarvoor doen we het feitelijk?”

Het was onder deze omstandigheden, dat Engels, onze tweede assistent, op een nacht zijn rondjes liep. Het was weliswaar geen stormachtige, maar toch een enigszins ruwe nacht. Kwam Engels voor de fabriek, dan hoorde hij de wind geheimzinnig ruisen in de bomen; kwam hij achter, dan hoorde hij dezelfde wind rond de schoorsteen fluiten. Grijze wolken schoven af en toe voor het laagstaande maantje, dat de fabrieksgebouwen uiterst flauw bescheen, waardoor alles nogal spookachtig aandeed. Onze wacht huiverde. Het was echt een nacht waarin van alles kon ge-beuren. En het gebeurde! Het zal ongeveer 4 uur geweest zijn; Engels liep juist voor de fabriek. Op een gegeven moment leek hij iets te horen. Scherp tuurde hij in de richting waarvan het geluid scheen te komen. Zijn hart klopte in z’n keel. Zijn adem stokte. Hij had het goed gehoord en gezien: een verdacht persoon naderde per fiets. Bij de brug voor de fabriek stapte hij af, zette behoedzaam zijn karretje tegen een boom en sloop het fabrieks-terrein op, richting kolenbergplaats.

Voor Engels was nu de tijd aangebroken om handelend op te treden. Er was met de directeur afgesproken om bij eventueel onraad tegen zijn slaapkamerraam te kloppen, hetgeen dan ook prompt gebeurde. Met een „ik kom” floepte het licht aan en slechts weinige ogenblikken later ging de kantoordeur open en trad de directeur naar buiten, gewapend met een wandelstok en angstig nagestaard door zijn eveneens ontwaakte vrouw en kinderen.

Vlug werd overleg gepleegd en besloten, dat de directeur achterom zou lopen, het gevaar dus tegemoet. Engels zou de wacht houden bij de fiets en de directeur bij het eerste sein direct te hulp snellen. Nu, dat sein kwam al gauw. Engels spoedde zich naar de kolenbergplaats, waar de directeur druk gebarend met opgeheven wandelstok voor een man stond, die juist een grote zak volgeschept had met de kostbare brandstof. „Mee naar het kantoor”, beval de directeur en de daad bij het woord voegend werd de dief in de kraag gegrepen en in de richting van het kantoor geduwd. Op de hoek van de fabriek gekomen rukte de man zich echter los en wilde op de vlucht slaan. Hij had er evenwel niet op gerekend, dat hem een beentje gelicht zou worden en op een onzachte manier struikelde de man dan ook. Hij herstelde zich wonderbaarlijk snel en nam een dreigende houding aan, waardoor het noodzakelijk bleek de wandelstok te hanteren. In snel tempo daalden met goed gevolg twee slagen op het hoofd van het slachtoffer neer. Nóg een gevoelige klap volgde. De laatste, want met die klap kletterde er iets op het beton. Allen schrokken er van. De slag zou toch niet al te hard aangekomen zijn? Maar nee, dat was het niet. In een oogwenk overzag Engels de, ondanks alles, koddige situatie. Daar stond de directeur enigszins verbouwereerd te kijken naar een klein stompje van zijn wandelstok dat hij nog in z’n hand hield. De stok was op het hoofd van de onfortuinlijke dief in drie stukken geslagen.

Tijd om over de humor van het geval na te denken was er niet, want het slachtoffer was intussen ook op temperatuur gekomen en haalde een zakmes te voorschijn. Ongetwijfeld met minder goede bedoelingen. De strijd, die zich tot op de brug had verplaatst, dreigde nu een dramatisch hoogtepunt te bereiken. Het werd echt menens. Alsof het afgesproken was grepen de directeur en Engels de man tegelijk stevig aan; nog een laatste krachtsinspanning en …. plons!, daar belandde hij over de brugleuning in het drabbige water van de wegsloot. — Het gevecht was plotseling in het nadeel van de kolenschepper geëindigd, zijn vechtlust was bekoeld. Vlug kroop hij bij de wal op, greep zijn fiets en verdween zo snel hij kon. Een spoor van water en prut liet hij na …

Ons gezelschap, dat in gedachten de directeur en Engels als triomfantelijke overwinnaars het fabrieksterrein ziet oplopen, lacht hartelijk om het verhaal. „Wie heeft er hier een mop verteld?” Het is de vraag van de intussen weer binnengekomen directeur. „ O niets. Dat hoor je later nog wel ‘r es”, antwoordt de voorzitter. „We gaan nu eerst luisteren naar hetgeen je ons nog te vertellen hebt over de techniek van het bedrijf.” De heer Prikken, maar matig tevreden met het antwoord, neemt zijn plaats weer in en zegt: „Als ik dan thans inga op Uw verzoek om iets over de techniek te zeggen, dan wil ik dit verzoek graag ruim opvatten. Allereerst een enkele opmerking over de voornaamste wijzigingen, die zich gedurende het 25-jarig bestaan van onze fabriek hebben voltrokken ten aanzien van de kaasproductie, die, zo de heren weten, bij ons verreweg de voornaamste plaats inneemt.

---

---

De kaasproductie

Bij de oprichting in 1930 en de eerste jaren daarna, werden nagenoeg alleen 40+ Edammers gemaakt. Zo omstreeks ’34 werd reeds voor een deel overgeschakeld op commissie- en middelbare kaas, gewicht 4 resp. 6 kg per stuk. Dit model vormde ook in de jaren ’38 en ’39 de hoofdschotel van ons productie-schema. Over de oorlogsjaren heb ik U zojuist verteld; de productie was toen wat je noemt een „allegaartje-. Meest magere soorten en alles streng gereglementeerd. Na ’45 zijn we steeds meer overgegaan tot de aanmaak van Goudse kaas. Dit mag alleen in volvet. De laatste jaren bestond 85% van onze gehele productie uit dit soort kaas, zowel kleinere van 6 kg per stuk als zwaardere van 8, 10 en 12 kg en zeer zware modellen van ± 16 kg per stuk.”

„En wat ik zeggen wil Prikken, de productie-methode is die veranderd?” „Nou . . . . nee Van Diepen. Fundamentele wijzigingen bij de bereiding vonden niet plaats. Wel is, en wordt nog steeds, getracht de reeds jaren lang bestaande methode te verbeteren. Om een voorbeeld te noemen. De wei wordt tegenwoordig door ons niet meer via een kraan uit de kaasbak afgetapt, maar door een pomp afgezogen. Stelt U zich maar een brandspuit voor die via een korf water uit een sloot of gracht opzuigt en U hebt een betrouwbaar beeld. Wij gebruiken namelijk ook zo’n korf, al is de constructie natuurlijk anders. De kaasmachines draaien bij het afzuigen rustig door in tegenstelling met de voorheen gevolgde werkwijze, waarbij ze stil gezet werden om gelegenheid te scheppen de wrongel achter in de bak te verzamelen, teneinde de wei via de kraan af te tappen. De bakken kunnen we met de nieuwe methode iets vlugger afwerken, terwijl bovendien het wrongelverlies wordt beperkt. De moderne kaasbakken zijn momenteel geheel van metaal met ronde hoeken. Hierbij is de binnenbak van roestvrij staal. In de behandeling van de kaasvaten, koppen, zeiden ze vroeger, is een grondige wijziging gekomen.

---

---

---

U weet, dat bij geregeld gebruik al gauw een aanslag van kalksteen in de vaten komt. Voorheen moesten we deze aanslag er uit boenen; een tijdrovende en arbeidsintensieve bezigheid. Tegenwoordig worden de vaten bij een hele partij tegelijk in een kooi door middel van een verrijdbare, electrische takel, in een grote houten bak, gevuld met verdund zuur, gedompeld. Dit zuur neemt de functie van het boenen over, terwijl de hoge temperatuur het stomen overbodig maakt. Later komen de aldus gereinigde vaten in een bak met kouder water om de zuur-resten weg te spoelen en om ze op een bepaalde temperatuur te brengen voor een goede korstvorming van de kaas. Na deze behandeling wordt de kooi met vaten door middel van dezelfde takel op een onderstel geplaatst en naast de kaasbak gereden. Alles dus in één arbeidsgang; U zult begrijpen, dat deze werkwijze economisch is door de arbeidsbesparing. Het wassen van de kaasdoeken is eveneens aanmerkelijk verbeterd. Werd dit vroeger gedaan in houten kuipen, dus feitelijk stuk voor stuk, thans beschikken we over een electrisch aangedreven kaasdoekenwasmachine, die niet onderdoet voor een wasserij.

Het „schoonmaken” is in de loop der jaren ingrijpend veranderd, vooral in de laatste tijd. Voorheen werden het leidingnet en de werktuigen in hoofdzaak schoongemaakt met soda en pasteurloog, tegenwoordig met natronloog, moderne Persil-producten en salpeterzuur. Dit laatste middel kunnen we toepassen, omdat ons leidingnet en de werktuigen thans uit roestvrij staal bestaan. „Kon dat vroeger niet”, wil Bleeker weten. „Nee, toen hadden we uitsluitend vertind koperen leidingen en werktuigen. Door het gebruik van zuren lost de tinlaag hiervan op, waardoor het koper bloot komt. Een te hoog kopergehalte in de boter is hiervan meestal het gevolg en dat is funest voor de kwaliteit.

---

---

Radicale veranderingen en verbeteringen hebben ook vele werktuigen ondergaan. De grote pompeuze pasteurs en open koelers van voorheen zien we niet meer. Ze hebben plaats gemaakt voor de veel kleinere en effectievere platen-pasteurs en koelers. De centrifuges zijn steeds meer geperfectionneerd en werken allen onder druk. Geen schuimvorming meer en pompen achter de centrifuges zijn overbodig geworden. Drijfriemen zijn uit de fabriek verdwenen; ieder werktuig heeft een eigen electromotor voor de aandrijving. Met de plaatsing van werktuigen zijn we zodoende niet meer afhankelijk van een drijfas.

Het is met de botermakerij als met de kaasmakerij: geen fundamentele wijzigingen, wel verbeteringen. Vooral in de apparatuur. De ouderwetse, open roomzuurbassins zijn afgedankt en hebben plaats gemaakt voor dubbelwandige tanks met roerwerken. Produceerden we vóór de oorlog nagenoeg uitsluitend gezouten boter, in de oorlogsjaren werd dit verboden en heden ten dage maken we nog steeds ongezouten boter. De reden hiervan is niet gelegen in een verbod tot het maken van gezouten boter; dit is reeds lang opgeheven. Maar uit ervaring is gebleken, dat ongezouten boter beter houdbaar is bij opslag in de koelhuizen. Vandaar, dat men er in het algemeen mee doorgaat om ongezouten boter te produceren.

De afdeling machinekamer en ketelhuis is in de achter ons liggende jaren ingrijpend veranderd. Is de fabriek begonnen met één kleine stoomketel, die met kolen werd gestookt, thans hebben we de beschikking over 2 grote ketels voorzien van een oliestook-inrichting. Eén van deze twee ketels is een moderne vlampijpketel.” „Kolen worden dus niet meer gebruikt?” Het is ons oud-lid, die deze vraag stelt. „Nee. We stoken tegenwoordig uitsluitend met olie. Voor de opslag hiervan hebben we een tank met een inhoud van ± 60.000 liter naast de fabriek geplaatst. De olie wordt met grote tankauto’s gebracht. Als bijzonderheid wil ik nog even opmerken, dat we tot nog toe met dikke olie stoken. Deze olie moet, alvorens ze verstoven kan worden, eerst opgewarmd worden. Zij wordt dus eerst dun vloeibaar gemaakt. Hetzelfde geldt voor het vervoer. Bij het tankstation wordt de olie warm in de tankauto’s gepompt en in ge-isoleerde tanks vervoerd. In de machinekamer staan nu opgesteld een grotere koelmachine, een stoommachine en een dieselmotor, beide met aangekoppelde generator, waarmee we nagenoeg alle voor ons bedrijf benodigde electriciteit opwekken.

---

---

---

---

Op ons laboratorium zijn de werkzaamheden belangrijk toegenomen. De huidige techniek eist nu eenmaal een meer intensieve controle. De meeste onderzoekingen hebben geen belangrijke wijzigingen ondergaan; ik laat dan in het kader van ons gesprek de detailwijzigingen buiten beschouwing. Betrekkelijk nieuw voor ons is de zogenaamde pH meter. Hiermee kunnen we dagelijks de reële zuurheidsgraad bepalen, dit wil zeggen het werkelijke, actieve zuur, dat zich bevindt in een te onderzoeken stof, b.v. kaaspekel, reinigingsvloeistof en, wat voor ons het voornaamste is, kaas. Als U een analyse thuis gezonden krijgt van Uw kuilgras, vindt U daarin ook een pH vermeld. Ons gehele streven is er op gericht om een kaas te maken met een zuivel-structuur zoals onze afnemers die vragen en hierbij proberen we zoveel mogelijk profijt te trekken van de pH meter. U moet nu niet denken, dat dit een wonderapparaat is, waardoor alle moeilijkheden, die zich bij de kaasbereiding kunnen voordoen, in één keer van de baan zijn. Zo is het niet. Maar ik noem de pH meter hier om aan te tonen, dat we trachten met de tijd mee te gaan.”

,,U sprak zo juist over een intensieve bedrijfscontrole. Wilt U daar eens wat meer van zeggen?” „Natuurlijk wel, voorzitter. Ik zal daartoe eerst de voornaamste laboratorium-onderzoekingen noemen.

a. Dagelijks.
Vetgehalte en soortelijk gewicht (densiteit) van volle melk, kaasmelk, wei, room, karnemelk, weiroom, ondermelk, voer-karnemelk en consumptiemelk.
Vet- en vochtgehalte van de daags tevoren geproduceerde kaas.
Vochtgehalte van de geproduceerde boter.
Zuurheidsgraad van room en zuursel.

b. Periodiek.
Ketelwater op alcaliteit, hardheid en natrongetal.
Koelmedium van de koelmachine op soortelijk gewicht en omslag.
Zuurheidsgraad kaaspekel.

c. Wekelijks.
Bepaling van de kwaliteit van de aangevoerde melk.

d. Per 14 dagen. Vetgehalte van de aangevoerde melk. Hiertoe wordt, zo U weet, van elke levering een schepje melk in een monsterflesje gegoten.

U zult begrepen hebben, dat al deze onderzoekingen alleen verband houden met het gehalte. — Daarnaast hebben we de contrôle op de hoeveelheden en opbrengsten. Ook daarvan wil ik in het kort wel iets zeggen. Zo wordt b.v. van elke te produceren bak kaas eerst de hoeveelheid kaasmelk gemeten en 11 dagen na de productie-datum de hoeveelheid geproduceerde kaas gewogen. Door middel van deze cijfers berekenen we de opbrengst per 100 kg kaasmelk per bak afzonderlijk. Aangezien we bij de aflevering, de verkoop dus, de kaas wederom per bak wegen, zijn we tevens in staat de juiste indroog te berekenen. Door de boterproductie nauwkeurig te wegen, wordt voor dit product in samenhang met het vetgehalte van de room en karnemelk, de z.g. „uitkarningsgraad- berekend. Aan de hand van al deze gegevens, aangevuld met cijfers betreffende de hoeveelheid ontvangen melk, afleveringen van consumptiemelk e.d., wordt de technische boekhouding gevoerd. Op dezelfde wijze wordt ook door de andere „Combinatie”-fabrieken cijfermateriaal verzameld. Door onderlinge uitwisseling hiervan ontstaat een periodieke, technische, bedrijfsvergelijking. De resultaten van eigen bedrijf worden mede hieraan getoetst en regelmatig met de assistenten en afdelingschefs besproken. Dat de administratie in vergelijking met de vóóroorlogse jaren enorm uitgebreid is, behoef ik nauwelijks te zeggen. Dit is gelukkig niet alleen een gevolg van verschillende overheidsmaatregelen. Ook de grotere melkaanvoer en de toegenomen kaasexport spelen in deze een rol.

De uitbetaling van de melkgelden geschiedde van 1930 tot 1940 eens per 4 weken met een 14-daags voorschot. Thans wordt zo U weet, per 14 dagen uitbetaald, sedert 1951 ook naar kwaliteit, in verband waarmede een staladviseur werd aangesteld.

---

---

---

Nu ik het toch over verschillende veranderingen heb, wil ik niet nalaten U enkele wijzigingen te noemen, die sinds 1950 zijn gebracht in diverse contróle-voorschriften. Beginnen we met die, welke de boter- en kaascontróle betreffen, dan zien we, dat de grens van het vochtgehalte in de boter eind 1946 op 16 % is gebracht. Zulks in overeenstemming met de vochtgehalte-grens in andere belangrijke boter-producerende landen. Verder zijn van 1941 af, naast de reeds lang bestaande voorschriften voor minimum vetgehalten in de droge stof van de kaas, ook grenzen vastgesteld voor het maximum vochtgehalte in de kaas. Het vroeger bestaande 30+ kaasmerk is afgeschaft. Ik meen in het najaar van ’42. Sinds 1947 oefent het kaascontrôlestation ook toezicht uit op de kaasmelkpasteurisatie. De bedoeling hiervan is excessen in de vorm van te langdurige of te hoge pasteurisatie van de kaasmelk tegen te gaan.

Voorts werd in 1937 het Zuivel-Kwaliteitscontrôle-Bureau ( Z.K.B.) opgericht. Dit bureau begon met de kwaliteits- en gewichtscontrôle op de boter. Naast contrôle op het melkpoeder werd in 1948 begonnen met de kwaliteitscontrôle op te exporteren kaas. De contrôle door de Noord-Hollandse Zuivelbond is in de achter ons liggende kwart eeuw eveneens uitgebreid. Ik mag wel zeggen geheel op poten gezet. Voor een juist inzicht wil ik enkele contrôles noemen, zoals op de administratie, het vetgehalte-onderzoek, bascules en weegwerktuigen en op de retour-producten wei en voerkarnemelk. Voorts de bacteriologische contrôle en de periodieke boter- en kaaskeuringen. Als ik dan nog noem de technische dienst, de economische afdeling en de eerst sinds kort bestaande afdeling voor arbeidseconomie, dan hebt U wel enig idee van de Bonds-contrôle gekregen.

Heren, dit is zo maar een greep uit de talloze voorschriften en contrôles waarmede we te maken hebben. U hoort, er zijn er nog al wat en dan te weten, dat ik ze nog lang niet allemaal heb genoemd. Met deze laatste opmerking bedoel ik niet te zeggen, dat ik controle overbodig acht. Integendeel. Het is goed en naar mijn mening absoluut noodzakelijk, maar vooropgesteld moet worden, dat de controle er in de allereerste plaats is om het goede te bevorderen en niet alleen om de fouten, afwijkingen en tekortkomingen te ontdekken en te registreren.”

---

---

„Dit geldt dus eigenlijk ook voor de controle op onze melk-gereedschappen en de kwaliteit van de melk”, merkt de heer Knip op. „Ja, zo is het”, vervolgt de directeur, „maar ik geef toe, dat het woord controle ons allesbehalve aangenaam in de oren klinkt en daarom stap ik liever van dit onderwerp af om iets te zeggen over ons personeel. U ziet, dat ik Uw verzoek werkelijk ruim opvat. De personeelsbezetting was vooral in de jaren na de oorlog, ons zorgenkind. Allerlei moeilijkheden deden zich hierbij voor. Mede door het woninggebrek was er een tekort aan vaklieden. Het aantal mutaties was ontstellend groot en loopt zonder overdrijving, in de honderden.Naast een welgemeend woord van dank aan al degenen, die ook in de moeilijkste omstandigheden hun taak plichtsgetrouw hebben vervuld, verheugt het mij hier vandaag twee concrete dingen te kunnen zeggen:

Ten 1e. Dat 9 leden van ons personeel meer dan 12 jaar in dienst zijn, waarvan 7 in een aaneengesloten periode en 2 met een langere of kortere onderbreking. Zonder anderen iets tekort te doen, wil ik ze graag noemen:

Tj. Wiersma 23 jaar
J. Bekhof 20 jaar
J. Engels 17 jaar
K. Leegwater 17 jaar
P. Struving . 16 jaar
K. Ooms 15 jaar
Tini Houtman 14 jaar
J. Hummel . 14 jaar (met onderbreking)
C. Bruynes 14 jaar  (met onderbreking)

Ten 2e. Dat we momenteel ongetwijfeld weer op de goede weg zijn. De saamhorigheid en verstandhouding worden merkbaar beter; het verantwoordelijkheidsgevoel neemt toe. Met grote voldoening slaan we het werk gade van de personeelsvereniging, waarbij thans het gehele personeel is aangesloten en waarvan zelfs de bestuursleden en commissarissen van de fabriek lid zijn. De uitgave van het personeelsorgaan „De Tijdspiegel” blijkt hoe langer hoe meer te worden gewaardeerd. Al met al hopen we, dat de grootste moeilijkheden voorbij zijn en dat we gezamenlijk, met begrip voor wederzijdse belangen, nog veel en nuttig werk voor ons bedrijf mogen doen.

---

---

De handel

Tenslotte wil ik ingaan op Uw verzoek voorzitter om iets mede te delen over de handel. Als wij over handel spreken, bedoelen wij voor ons soort bedrijven eigenlijk alleen de verkoop, de afzet dus van de producten. Aanvankelijk, ik spreek dan over de periode na ’35, hebben we daar genoeg moeite mee gehad. We zaten nog volop in een ernstige en langdurige economische crisis met ongekend lage prijzen. En U weet wel, met al te lage prijzen is de handel meestal moeilijk. Voor ons kwam daar nog een lelijk ding bij. Door allerlei oorzaken, waarop ik niet behoef in te gaan, waren we onze goede naam kwijt geraakt. Ons eerste streven was er derhalve op gericht om die terug te winnen. Dit is, vooral door te werken op een kwaliteitsproduct, gelukt.

Ook aan de export, grotendeels naar België, werd de nodige aandacht besteed en zo langzamerhand hebben we het zover weten te brengen, dat 45% van onze gehele kaasproductie in het buitenland wordt geplaatst. Het overgrote deel van deze export gaat onder eigen, beschermd, handelsmerk, n.l. „Beemsterwapen” of „Beemsterbloem”. De kaas wordt hierdoor als het ware een merk-artikel.”

---

---

„En bij deze export komt dan het Z.K.B. te pas?” „Precies, Bleeker. Zodra wij een naar het buitenland verkochte partij kaas willen uitvoeren, moeten we een partij bij een keurmeester van het Zuivelkwaliteitscontrole-Bureau aanmelden, waardoor deze in de gelegenheid wordt gesteld de kaas op ons pakhuis te keuren. De normen voor deze kwaliteitskeuring zijn in een keurings-reglement vastgelegd. Hierop kan ik bezwaarlijk dieper ingaan; laat ik volstaan met U te zeggen dat kaas, die door de keurmeester wordt „afgekeurd”, niet uitgevoerd mag worden. Dit gebeurt hoogst zelden; we beoordelen zelf de kaas ook regelmatig en bovendien weten we welke eisen door het Z.K.B. worden gesteld.Naast de controle aan de bedrijven, kennen we nog de z.g. „grenscontrôle”. Bij het passeren van de grens kan de kaas dus nogmaals door een keurmeester van het Z.K.B. worden gekeurd. Het is mede daarom, dat wij de uit te voeren kaas moeten voorzien van onze volledige naam of een herkenningsnummer.” „Toen ik onlangs met U op het pakhuis was, zag ik, dat kaas ingepakt werd in pakpapier met opgedrukte handelsmerken. Nu begrijp ik waarvoor dat is”, aldus de heer Knip. „Voorzitter, U hoort het, de heren commissarissen raken al aardig met de gang van zaken op de hoogte.

Nu we het toch over de kwaliteitscontrole hebben, ook de boter wordt door het Z.K.B. gekeurd, alleen ten opzichte van de kaas met dit verschil, dat hierbij niet op verzoek een bepaalde partij op kwaliteit wordt gekeurd. De gehele productie staat namelijk onder controle. Op voor ons onverwachte ogenblikken, komt een ambtenaar een monster boter halen, b.v. een vat of kist (ook voorzien van een herkenningsteken), en neemt dit mee naar de centrale keuringsplaats, in ons geval Alkmaar. Hier worden na verloop van 12 dagen de opgehaalde monsters op kwaliteit beoordeeld, evenals bij de kaas, volgens bepaalde normen. Blijkt de boter op meerdere achtereenvolgende keuringen niet aan de gestelde eisen te voldoen, dan wordt het gebruik van het „export-kwaliteitsmerk- verboden en mag de boter niet uitgevoerd worden. Wordt op volgende keuringen hoger geklassificeerd, dan wordt dit verbod weer ingetrokken.”

---

---

„Als je dit allemaal hoort is het toch geen wonder, dat er bij voortduring getamboerd wordt op het leveren van zindelijk gewonnen melk”, merkt Van Diepen op. „Met de afzet van de boter hebben we nooit veel moeite gehad”, vervolgt de directeur. „Het overgrote deel van de productie gaat naar een export-firma van naam, waarmede wij reeds jaren de meest aangename relaties onderhouden. Ik sprak daarnet van ongekend lage prijzen. Bij een jubileum denken we meer dan anders aan het verleden. Uit dit verleden heb ik aan de hand van onze boeken, eens enkele kaas- en boter-prijzen opgetekend. Met opzet ben ik hierbij niet verder gegaan dan 1940, aangezien we toen vastgestelde prijzen kregen, gepaard gaande met een ingewikkeld systeem van heffingen en toeslagen. Hierdoor is een juiste vergelijking uiteraard uitgesloten. Er zijn buitengewoon lage noteringen bij, luistert U maar.

	Jan.	Maart	Mei	Juli	Sept	Nov
1930	–	–	f 1.43	f 1.73	f. 1.74	f. 1.62
1931	f 1.54	f 1.48	„ 1.28	„ 1.40	„ 1.34	„ 1.15
1932	„ 1.13	„ 0.95	„ 0.78	„ 0.93	„ 1.42	„ 1.60
1933	„ 1.61	„ 1.54	„ 1.53	„ 1.57	„ 1.68	„ 1.60
1934	„ 1.58	„ 1.50	„ 1.40	„ 1.39	„ 1.43	„ 1.52
1935	„ 1.54	„ 1.37	„ 1.44	„ 1.44	„ 1.56	„ 1.59
1936	„ 1.58	„ 1.49	„ 1.47	„ 1.42	„ 1.41	„ 1.58
1937	„ 1.56	„ 1.53	„ 1.42	„ 1.45	„ 1.40	„ 1.45
1938	„ 1.43	„ 1.49	„ 1.38	„ 1.29	„ 1.36	„ 1.44
1939	„ 1.47	„ 1.43	„ 1.26	„ 1.31	„ 1.35	„ 1.60
1940	„ 1.62	„ 1.64	„1.62	„ 1.54	„ 1.58	„1.95

---

	Jan.	Maart	Mei	Juli	Sept.	Nov.
1930	–	–	–	f 0.80	f 0.80	f 0.66
1931	f 0.66	f 0.70	f 0.58	„ 0.70	„ 0.65	„ 0.52
1932	„ 0.46	„ 0.46	„ 0.32	„ 0.38	„ 0.40	„ 0.52
1933	„ 0.44	„ 0.43	„ 0.40	„ 0.38	„ 0.36	„ 0.42
1934	„ 0.40	„ 0.48	„ 0.46	„ 0.37	„ 0.38	„ 0.37
1935	„ 0.36	„ 0.24	„ 0.20	„ 0.22	„ 0.42	„ 0.36
1936	„ 0.35	„ 0.32	„ 0.37	„ 0.37	„ 0.36	„ 0.34
1937	„ 0.36	„ 0.36	„ 0.31	„ 0.38	„ 0.46	„ 0.46
1938	„ 0.44	„ 0.40	„ 0.39	„ 0.39	„ 0.44	„ 0.43
1939	„ 0.44	„ 0.39	„ 0.34	„ 0.34	„ 0.50	„ 0.47
1940	„ 0.49	„ 0.48	„ 0.38	„ 0.58	„ 0.76	„ 0.70

---

De melkprijzen, die hieruit resulteerden, varieerden van 2,5 tot 4 cent per kg. Het was toen met recht een strijd om het bestaan. Een strijd, die onze jonge boeren niet hebben meegemaakt en, naar ik hoop, ook nooit behoeven mee te maken. We moeten evenwel niet uit het oog verliezen, dat hierdoor de wil tot samenwerken verslapt; de noodzaak is schijnbaar niet meer aanwezig. En hierin schuilt een groot gevaar. Want naar mijn overtuiging is samenwerking wel geboden, juist nu. Immers, ons gehele economisch bestel wordt al meer en meer in groter verband bekeken. We spreken niet meer over het belang van de enkeling, doch minstens over dat van bevolkingsgroepen. Samenwerking is derhalve terdege geboden, in het heden, maar ook, en misschien wel vooral, in de toekomst. Voorzitter, wanneer ik op dit moment voor een groot gezelschap sprak, zou ik speciaal tot de jongeren hiervan, die tot nog toe een afwachtende houding aannemen, willen zeggen: wordt lid van de coöperatie.

Houdt Uw belang in eigen hand
Ter bescherming van de boerenstand.”

 De woorden van de directeur worden met enthousiasme ontvangen. „Zeer juist”, roept Van Diepen uit, „zo is het en niet anders.” „Inderdaad”, zegt de voorzitter. „En nu zijn we niet alleen tevreden, maar tevens voldaan. Hartelijk dank! Ook voor de vlotte wijze, waarop een en ander naar voren is gebracht, want onze tijd begint op te schieten. Onze gast zal het op prijs stellen, heb ik wel begrepen, om nog eens door de fabriek te lopen en bovendien zijn er nóg een paar personen in ons midden, die wat willen zeggen.” De blik van de heer Hogetoorn dwaalt bij deze laatste opmerking in de richting van commissaris Knip. „Ik voel ‘m”, is diens reactie, „maar U moet van mij geen grote redevoering verwachten. Eerst in 1945 ben ik in de Beemster komen wonen en uit eigen ervaring kan ik daarom niets zeggen over de geschiedenis van onze fabriek. Dat ik er nu wel heel wat van weet, dank ik aan de vorige sprekers. Van de verhalen heb ik genoten. Ik vond het machtig, in één woord. Wel wil ik graag iets zeggen over onze functie.

Toen ik in de ledenvergadering van Februari ’51 werd gekozen tot commissaris, was mij helemaal niet duidelijk welke taak mij wachtte. Onder ons gezegd, stelde ik mij deze functie voor als één van formele aard. Echter, de boekencontrole-dagen, die periodiek worden gehouden, hebben mij tot een heel ander inzicht gebracht. Nu beschouw ik het niet meer als een niets-zeggend „baantje-. Integendeel! In een prettige, zakelijke sfeer, nemen mijn collega’s en ik kennis van allerlei rapporten en krijgen we inzage in boeken en bescheiden. Wij worden hierbij uitstekend voorgelicht door onze boekhouder. Bovendien wordt, mede door de directeur, uitvoerig stil gestaan bij de dingen, die om ons heen gebeuren. Tegen het einde van de dag bezichtigen we dan meestal de diverse afdelingen in de fabriek, alsmede de kaaspakhuizen. En hierbij moet me één ding van het hart: prima voor elkander. Hulde voor hetgeen hier in de loop der jaren is tot stand gebracht. Ik neem er mijn petje voor af.” „Misschien is het een ondeugende vraag Knip”, zegt de voorzitter, „maar hebt U nog aanmerkingen?” „Die heb ik niet. Maar wel een wens, namelijk dat onze leden en leveranciers meer dan tot nu toe het geval is, in de gelegenheid worden gesteld ons bedrijf te bezichtigen. Dit zal het vertrouwen in eigen zaak, waarover Van Diepen zeer terecht sprak, ongetwijfeld verstevigen.”

„Ik ben U erkentelijk voor de spontane, waarderende woorden alsmede voor deze suggestie”, repliceert de heer Hogetoorn. „Het verheugt me, dat U de functie van commissaris tot genoegen vervult. Trouwens, ik had niet anders verwacht; Uw voorgangers spraken er ook zo over. Maar apropos, heeft één van jullie nog een overzicht samengesteld van al die voorgangers?” „Jawel, voorzitter”, aldus de heer Bleeker, „maar vóór ik het oplees wil ik eerst graag het betoog en de zienswijze van collega Knip onderschrijven. Ik weet zeker, dat ook de andere commissarissen er zo over denken. Zo voorzitter, behoudens de nog door mij op te lezen lijst, was dit mijn bescheiden aandeel in het gesprek, dat ik met intense belangstelling heb gevolgd, dat verzeker ik U. Vijf en twintig jaar mag dan nog maar een betrekkelijk korte tijd zijn, er kan toch heel wat gebeuren. We hebben dat vanmorgen wel gehoord. Gelukkig heeft in dit tijdperk uiteindelijk het goede voor onze fabriek gezegevierd. Moge dat ook in de komende jaren het geval zijn.”

,,U hebt gelijk Bleeker”, zegt de voorzitter, „een kwart eeuw is niet zo’n lange tijd en de belevenissen, de geschiedenis, zo U wilt, is zo gauw verteld. Immers in een gesprek van slechts enkele uren hebben wij de gehele geschiedenis van onze jubilerende fabriek de revue laten passeren. En dat kan in een paar uur, omdat „Vader Tijd” de kleinere gebeurtenissen laat vervagen; alleen de markante punten blijven onaangeroerd. Slechts een klein groepje mensen weet, hoe bewogen deze periode in feite is geweest en het is voor de generatie van vandaag toch goed, daar eens kennis van te nemen. Die kennismaking zou een zekere onverschilligheid, die men bij de jongeren helaas nogal eens aantreft, misschien kunnen doen veranderen in een bescheiden waardering. Want die is hier zeker gemotiveerd.

---

	Zittingsperiode
Namen	Van	Tot	Aantal jaren
R. Bakker	8-4-1929	30-4-1931	2
W.P. Koning	8-4-1929	30-4-1931	2
P. Houtman	8-4-1929	30-4-1932
	1-5-1938	30-4-1940	5
S. Bleeker	1-5-1931	30-4-1933	2
P. Waal	1-5-1931	30-4-1934
	1-5-1935	30-4-1938	6
L. Kreuger	1-5-1932	30-4-1935
	1-5-1938	30-4-1941	6
K. Eyssen	1-5-1933	30-4-1936	3
Jac. Klaver	1-5-1934	30-4-1937	3
Jac. Noome	1-5-1936	30-4-1939	3
Jac. Hartog	1-5-1937	30-4-1940
	1-5-1941	30-4-1945	7
P. van Beers	1-5-1938	30-4-1941	3
W. Kool	1-5-1939	30-4-1942	3
W. Jongens	1-5-1940	30-4-1943
	1-5-1945	30-4-1950	8
T.D. Wijhenke	1-5-1940	30-4-1943	3
W.J. de Wildt	1-5-1941	30-4-1946	5
J. Scheringa Dzn.	1-5-1942	30-4-1947	5
C. van Baar	1-5-1943	30-4-1949	6
Jac. Stolp	1-5-1943	30-4-1948	5
P. Bus Mzn.	1-5-1946	30-4-1951	5
P. Mul	1-5-1947	30-4-1952	5
A. IJff	1-5-1948	30-4-1953	5
N. Groot †	1-5-1949	14-2-1954	+/- 5
IJ. Schoenmaker	1-5-1950	30-4-1955	5
P. Knip	1-5-1951		4
D. Blokdijk	1-5-1952		3
P. Slooten	1-5-1953		2
N. Bleeker	1-5-1954		1
C. Bus	1-5-1955

---

---

Welzeker, achteraf kan men nu zeggen, dat het, vooral in den beginne, wel beter had gekund, zodat die pijnlijke operatie in 1935 niet noodzakelijk was geweest. Laten de critici voorzichtig zijn en er voor waken, dat van hen over 25 jaar niet hetzelfde kan worden gezegd. Ook thans zijn er velen, die zich slechts met de grootste moeite aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Hoeveel moeilijker hadden de oprichters het in die tijd van langdurige depressie. Eigenlijk kon er letterlijk niets gebeuren. In het schemerlicht van die crisistijd gezien, kunnen wij respect hebben voor wat toen tot stand is gekomen en met vallen en opstaan tenslotte tot groei en bloei is gebracht. En te gemakkelijker valt ons dit, als wij nu onze mooie, gezonde zaak zien. Gezond als cooperatie, up to date als bedrijf. Daarom een saluut aan de bestuurders uit die zorgvolle kinderjaren en aan degenen, die hun beste krachten gaven aan de verdere opbouw.

Van het ogenblik af, dat men tot het inzicht was gekomen, dat een zuivelfabriek naast een bestuur met gezond verstand ook goede leiding behoefde op technisch, commercieel en administratief terrein, is het goed gegaan. Het bestuur van die dagen is zo gelukkig geweest voor die leiding een man aan te trekken, die bereid was alles wat hem aan kennis en werkkracht ter beschikking stond, te geven voor de jonge zaak. En deze directeur had het voorrecht een medewerker te treffen, die het steeds groeiende administratieve en organisatorische werk voorbeeldig verzorgde.

Directeur Prikken en boekhouder Bekhof beleven bij het jubileum van ons bedrijf een hoogtijdag bij uitstek. Hulde aan de beide mannen, die van deze boerenzaak hun levenswerk maakten en ons thans een werkstuk presenteren, dat gezien mag worden. In die hulde laat ik, naast de overige medewerkers in ons bedrijf, ook delen beider echtgenoten, die zo dikwijls meehielpen en vaak het vergeten slachtoffer waren van de werkdrift hunner mannen. En als wij dan straks met deze terugblik en met deze betuiging van dankbaarheid voor het bereikte, dit 25-jarig tijdvak afsluiten, treden wij in het heden en keren wij ons gezicht, het kan niet anders, naar de toekomst. Het kan niet anders, want besturen is vooruitzien. Wat in het heden wordt gedaan, is goeddeels bepalend voor de toekomst. En daarom is er altijd werk, veelzijdig werk!

---

---

In de eerste plaats vraagt het bedrijf de aandacht. Op dit ogenblik speciaal de magazijn- en garageruimten en de modernisering-mechanisering van de melkontvangst. Voorts onze sociale taak; urgent zijn woonruimtevoorziening en het inrichten van een goed schaftlokaal met kleed- en wasgelegenheid. Dan het organisatorische werk naar binnen en naar buiten. Naar binnen: het op peil houden van de ledenstand, het bevorderen van goede onderlinge verhoudingen door gedegen voorlichting van de leden met alle daartoe dienstige middelen. Vervolgens het bevorderen van goede verhoudingen met het personeel en van het personeel onderling. Voorts het in eendrachtige samenwerking met de andere deelgenoten verder opbouwen en uitbouwen van „De Combinatie”. Naar buiten: het onderhouden van goede betrekkingen met gemeentebestuur, waterschapsbestuur, zusterorganisaties, top, organisaties, de verschillende diensten van die organen en niet te vergeten afnemers en leveranciers. Een veelzijdige taak, waarvan men zich kan afvragen, of een bestuur van boeren dit áán kan. Er zijn er, die zeggen van niet. Dit is één van de oorzaken, dat velen tegenwoordig wat weifelend tegenover de coöperatie staan.

Het geval wordt ze te groot, te onoverzichtelijk en dat wekt wantrouwen. Ze kopen wel een aandeel in een zaak van welks bestaan ze niet anders weten dan de naam, die ze in de beursnotering voorkomen. Maar de zaak in hun onmiddellijke nabijheid, waarvan de deur dagelijks voor hen openstaat, vertrouwen ze niet. Wonderlijk! En inconsequent. Gelukkig is er nog een meerderheid die inziet, dat de coöperatie haar plaats waard is en in haar ontwikkeling gelijke tred moet houden met de vooruitgang van de gehele maatschappij. En voorzover de cooperatie de belangen heeft te behartigen en te verdedigen van de boerenstand, dient zij door boeren te worden bestuurd. Door boeren met voldoende karakter om het vertrouwen van de grote meerderheid der leden te kunnen genieten, zonder dat dus de vrees behoeft te bestaan, dat zij van dit vertrouwen misbruik zullen maken. Door boeren ook met voldoende vakkennis en genoeg algemene ontwikkeling om de tekenen des tijds te verstaan en met zoveel gezond verstand, dat zij begrijpen niet alles zelf te kunnen, maar bepaalde taken moeten opdragen aan specialisten.

En deze specialisten moeten op hun beurt aan precies dezelfde eisen voldoen als de bestuurders. Zij moeten vakkennis bezitten, maar daarnaast ook volkomen betrouwbaar zijn als mens. Als bestuurders en specialisten, directeuren, chefs, administrateurs aan deze eisen voldoen, zullen zij elkaar vinden en met elkaar iets goeds maken van de hen opgedragen taak. Dan kunnen wij de toekomst rustig en vastberaden tegemoet gaan. Niet eigenwijs vasthouden, wat wij nu eenmaal zo best vonden, maar steeds aanpassende aan de veranderende methoden en opvattingen. Misschien betreurend, dat veel, waaraan tijd en zorg en arbeid is besteed, na betrekkelijk korte tijd weer versleten of verouderd blijkt te zijn, maar steeds verbeterend en vernieuwend voortwerkend.

Allen, die direct of indirect bij onze Coöperatieve Zuivel-fabriek „De Tijd” zijn betrokken, hebben hier een morele verplichting en een daadwerkelijke taak. Moge God aan die allen lust, kracht en vertrouwen schenken om in de best mogelijke onderlinge samenwerking die taak te vervullen.”

---

---

COLOPHON

Tekst: J. BEKHOF
Bijdragen van: K. HOGETOORN Dzn. en P. KNIP
Foto’s: M. M. BEKHOF-HARTOG
Illustraties: HENK TOL en NEL HOUTMAN
Druk: N.V. DRUKKERIJ DE EENDRACHT – SCHIEDAM